Trong văn hóa của người Nhật đã xuất hiện từ hàng ngàn năm trước, có những nét văn hóa cho đến nay vẫn được giữ gìn và không thay đổi. Thói quen “thay dép trước khi vào nhà của người Nhật” là một một trong những nét văn hóa đẹp ấy.

“Văn hóa cởi giày” là một trong nhiều nét đặc trưng của Nhật Bản, và dép đi trong nhà (Surippa – スリッパ) trở thành vật dụng quen thuộc trong mọi không gian của ngôi nhà.

Thói quen “thay dép trước khi vào nhà” đã có từ khoảng 2.000 năm trước

Theo một số nghiên cứu, ở Nhật Bản, thói quen thay dép trước khi vào nhà, đã có từ khoảng 2.000 năm trước. Do đặc trưng thời tiết nóng ẩm vào mùa hè, kiến trúc các ngôi nhà truyền thống thường sẽ có phần sàn cao hơn so với mặt đất để tránh ẩm ướt và cho phép gió mát thổi phía bên dưới, giúp giảm nhiệt cho ngôi nhà. Hơn nữa, trong những ngôi nhà truyền thống, chiếu Tatami được lót gần như toàn bộ bề mặt sàn, nếu đi những đôi giày lên chiếu sẽ khiến mất vệ sinh, làm hỏng Tatami.

Trong cuốn “Văn hóa làm việc với người Nhật” được xuất bản lần đầu vào năm 1984, nhà xã hội học Nakane Chie đã nhấn mạnh tầm quan trọng của không gian bên trong (Uchi) và không gian bên ngoài (Soto). Bên trong ngôi nhà được xem là nơi sạch sẽ, riêng tư so với bên ngoài đầy bụi bẩn và xô bồ. Chính vì thế, hầu hết các ngôi nhà truyền thống đều có sảnh vào (huyền quan – Genkan). Genkan thường được chia thành phần thấp hơn để mọi người cởi và để giày dép và phần cao hơn thường có loại sàn khác để đánh dấu phần không gian sống trong nhà. 

Ngay cả trong những ngôi nhà hiện đại, người Nhật cũng luôn giữ thói quen sử dụng dép đi trong nhà, do đó hầu hết kiến trúc nhà hiện đại đều có Genkan. Gia chủ cũng chu đáo chuẩn bị một vài đôi dép dành cho khách, được để trong tủ đựng giày dép ngay cửa ra vào. Trước cửa nhà thường có bậc thềm – để phân biệt không gian bên ngoài và bên trong ngôi nhà. Đây cũng là nơi khách đến chơi hoặc các thành viên gia đình có thể ngồi xuống tháo hoặc đi giày.

Không chỉ đến nhà người khác mới cần thay giày, mà tại một số nơi công cộng như phòng riêng trong những nhà hàng truyền thống, suối nước nóng (Onsen), nhà tắm công cộng (Sento), bên trong những ngôi đền hoặc chùa (nơi đây du khách cũng không được phép đi chân đất mà phải mang vớ).

Để hình thành và nuôi dưỡng phong tục này, ở Nhật Bản, học sinh từ mẫu giáo cho đến trung học, khi vào trường sẽ thay đôi giày mang ở nhà ra và đeo đôi giày được mua chung ở trường để trong tủ giày, đa phần là giày màu trắng. Đến lúc đại học có thể trực tiếp mang giày của mình khi vào trường. Với việc cởi giày và mang giày theo kiểu mẫu giống nhau tại trường này không chỉ góp phần giữ môi trường xung quanh khu vực học tập đảm bảo sạch sẽ mà ẩn chứa đằng sau nội dung giáo dục về bình đẳng. Nhà trường muốn các bạn học sinh hiểu rằng, trong trường học dù cho hoàn cảnh gia đình như thế nào thì các bạn đều bình đẳng và thoải mái hơn, không phân biệt địa vị xã hội.

Dấu hiệu cần thay giày trước khi bước vào trong nhà

Dưới đây là những dấu hiệu dễ nhận biết cho người mới đến Nhật lần đầu tiên khỏi bỡ ngỡ với “văn hóa cởi giày”:

– Sự hiện diện của các kệ: Nếu ngay lối vào ở bất kỳ nơi đâu, du khách thấy những chiếc kệ (có thể có cửa hoặc không), chắc chắn đây là dấu hiệu bạn nên thay giày và để chúng vào trong kệ.

– Học theo người khác: Khi đến nơi công cộng như đền, chùa… nếu là nơi yêu cầu đi chân không vào chính điện, sẽ có một hàng dài những đôi dép được để phía bên ngoài. Du khách chỉ cần học theo người đi trước để dép gọn phía ngoài và đi chân không vào trong. Hãy nhớ chỗ để dép vì có thể lượng người đông đúc sẽ làm xô lệch đôi dép của du khách so với vị trí ban đầu!

– Chiếu Tatami: Đây cũng là một lưu ý quan trọng nếu du khách cho rằng dép đi trong nhà có thể đi vào khu vực có Tatami. Tuy nhiên, điều đó không phải phép, du khách chỉ có thể đi chân không hoặc mang vớ khi đi vào không gian này.

– Hỏi chủ nhà: Nếu đến thăm nhà của một người, bạn nên hỏi họ trước rằng có được phép đi giày vào trong nhà hay không. Nhưng với tính cách chu đáo của người Nhật, họ sẽ chủ động chuẩn bị sẵn dép để du khách thay ngay khi đến.

Thay đổi các loại dép cho từng phòng khác nhau trong nhà

Không những cần cởi giày dép ở bên ngoài mà người Nhật còn phải thay từng loại dép khác nhau cho từng phòng khác nhau. Cũng có loại phòng mà người Nhật chỉ đi chân trần hoặc mang vớ thôi.

Khi du khách đi vào bất kỳ ngôi nhà truyền thống nào của Nhật Bản, đầu tiên cần phải cởi giày và mang ngay đôi dép riêng trong nhà (loại dép bằng vải mềm). Dép thường được làm bằng chất liệu mềm và nhẹ, đầu mũi chân bo tròn hoặc để hở, được làm bằng vải lót bông tạo cảm giác dễ chịu. Người Nhật có thể xếp cùng lúc rất nhiều đôi dép loại này vào tủ, vì tính chất mềm của chúng.

Nhưng nếu đi vào trong phòng tắm, người Nhật lại sử dụng một đôi dép khác. Đối với người Nhật, sàn nhà tắm không được coi là sạch sẽ như phần còn lại của ngôi nhà, nên họ sử dụng loại dép riêng cho phòng tắm. Sàn nhà tắm thường có nước nên những loại dép được sử dụng thường là dép nhựa, có độ bám sàn cao, giúp đảm bảo an toàn khi di chuyển.

Đối với những ngôi nhà truyền thống hay lữ quán có sân vườn thì cần đến dép Geta nhằm phục vụ nhu cầu đi dạo xung quanh. 

Tuy nhiên, đối với nhưng đối với không gian sinh hoạt trải chiếu Tatami riêng (Tatami – một sản phẩm được dùng để lát mặt sàn nhà truyền thống của Nhật Bản), người Nhật chỉ đi chân trần hoặc mang vớ để giữ ấm đôi chân.

Những quy định này với mục đích giữ vệ sinh cho không gian sống được sạch nhất có thể cũng như hạn chế vi khuẩn và bụi bẩn nhất. Nhật Bản cho rằng ngôi nhà, nhất là phòng ngủ phải là “chốn thiên đường” sạch sẽ, ấm áp và tiện nghi nhằm thư giãn và phục hồi thể chất sau ngày làm việc.

Bên cạnh thói quen “thay dép trước khi vào nhà”, văn hóa Nhật Bản còn rất nhiều điều độc đáo và thú vị. Vậy, du khách hãy tiếp tục tìm hiểu những nét văn hóa đó trong chuyến du lịch Nhật Bản nhé!