Nhật Bản là một trong những quốc gia có nền văn hóa độc đáo nhất cùng khoa học công nghệ phát triển thu hút sự quan tâm của cả thế giới. Điều thú vị này ở nước Nhật sẽ không giống như ở những quốc gia khác trên thế giới. Có dịp dạo bộ ngang qua bất cứ khu dân cư nào, du khách sẽ nhìn thấy những bảng tên (Hyousatsu) được đặt ở cổng nhà hay Genkan (sảnh đón khách ngay cửa ra vào).

Hyousatsu có hình chữ nhật với những chữ Hán (kanji) đậm đề họ tên của chủ nhà, nhưng chủ yếu vẫn là họ, và cũng có khi thêm tên của một số thành viên khác trong gia đình. Một số Hyousatsu còn ghi cả địa chỉ.

Ban đầu, chất liệu chính cho Hyousatsu là gỗ và tên chủ nhà được viết dọc từ trên xuống dưới theo văn phong tiếng Nhật. Một số người giàu có thì thích làm bằng gốm, nhưng đối với người dân bình thường, bảng tên bằng gỗ là phổ biến nhất.

Sau đó, trong thời kỳ tăng trưởng cao của thời đại Showa, cấu trúc của ngôi nhà trở nên sang trọng hơn trước nên họ đã chi nhiều tiền hơn cho bảng tên. Các bảng tên được làm bằng các vật liệu đa dạng như: đá granit, đá cẩm thạch, gốm, nhựa và những vật liệu có thiết kế phức tạp cũng đã bắt đầu xuất hiện; còn chữ cũng được viết ngang bằng tiếng Nhật hoặc tiếng Latinh theo bất kỳ kiểu chữ nào mà gia chủ yêu thích.

Ngoài ra, trong khu vực mà những gia đình cùng huyết thống đã sống trong một thời gian dài, những ngôi nhà có cùng họ có thể được xếp thành hàng. Ở những nơi như vậy, họ tên cả gia đình thường được liệt kê. Điều này là vì nếu chỉ biết họ thì sẽ không biết chính xác nhà của người mình muốn tới thăm.

Trong những năm gần đây, bảng tên của thú cưng cũng đã được thêm vào bảng tên của gia đình, dẫn đến sự thay đổi trong ý thức của mọi người. Các vật liệu, chất liệu mới đang được áp dụng lần lượt, chẳng hạn như kính và gạch có độ bền được đảm bảo và các kim loại như nhôm và thép không gỉ.

Đối với người Nhật, Hyousatsu là dấu hiệu để dễ dàng nhận biết ngôi nhà thuộc sở hữu của ai, nhất là giúp cho bưu tá xác định được địa chỉ chính xác của người nhận và trao thư từ tận nhà. Bên cạnh đó, nó cũng đồng thời khẳng định vị thế gia tộc. Do vậy, người Nhật thường rất kỹ lưỡng trong việc thiết kế Hyousatsu cho gia đình mình.

Mặc dù đã xuất hiện vào thời Edo (1603-1868), tuy nhiên bấy giờ, Hyousatsu không phổ biến mà chỉ được nhìn thấy ở các dinh thự Samurai. Đầu tiên là bởi dân thường thời này chỉ có tên mà không sở hữu họ chính thức. Tầng lớp thường dân bao gồm nông dân, nghệ nhân và thương nhân muốn có họ riêng thì phải chi một khoản tiền cho lãnh chúa của miền mà họ đang sinh sống.

Tiếp theo, người dân Edo thường ở cố định một chỗ lâu dài, ít khi chuyển đến các thị trấn khác nên chỉ cần một cái tên là đã đủ. Đặc biệt là ở các khu trọ, danh sách cư dân được dán ở lối vào, chủ nhà và người thuê được xem như người một nhà nên dù không có biển tên vẫn có thể liên lạc thông qua người chủ. Do vậy, ít ai sẵn lòng chi một khoản tiền không nhỏ để có được họ riêng nhưng ít dùng tới. Trong trường hợp trùng tên, chỉ cần nêu rõ tên thôn làng đang cư ngụ thì có thể dễ dàng xác nhận danh tính, còn nếu là thương nhân thì nói ra tên cửa hàng.

Nhưng mọi thứ đã thay đổi sau khi Luật đăng ký hộ khẩu được ban hành vào năm 1872, từ đây, dân thường cũng được sở hữu họ như các Samurai. Tương tự như vậy, khi hệ thống bưu chính được thành lập vào năm 1872, với việc thư từ được gửi theo địa chỉ và tên, bảng tên bắt đầu được sử dụng như một dấu hiệu nhận biết ai đang sinh sống trong ngôi nhà.

Trong thời Taisho (1912-1926), cùng với sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế, hệ thống giao thông công cộng như: đường sắt, đường cao tốc được hình thành, hệ thống bưu chính của Nhật cũng đưa ra những quy định khắt khe hơn về địa chỉ người nhận. Với những người đăng ký cùng địa chỉ nhận, người chuyển phát buộc phải đi gõ cửa từng nhà. Do vậy, để phân biệt từng hộ gia đình, người Nhật bắt đầu treo Hyousatsu trước nhà để giúp cho bưu tá thuận tiện giao thư hơn. Đặc biệt, sau trận Đại động đất Kanto vào ngày 01/09/1923, Hyousatsu mới thật sự trở nên phổ biến khi giúp xác định ai vẫn còn tiếp tục ở lại, cũng như ai đã chuyển đi nơi khác do nhà cửa tan tát vì thảm họa.

Bên cạnh công dụng định danh chủ nhân của một căn nhà, Hyousatsu còn giúp thể hiện vị thế gia tộc, chẳng hạn như bảng tên của Tập đoàn Itochu hay các gia tộc kinh doanh khác được đặt theo họ của người sáng lập.

Thêm nữa, nhiều người Nhật còn tin rằng 70% sự may mắn của gia đình xuất phát từ chất liệu của Hyousatsu. Theo đó, hai vật liệu được cho là đem lại nhiều tài lộc nhất là gỗ cây Hinoki thuộc họ Thông, tượng trưng cho “tuổi thanh xuân”, “mùa xuân” tràn đầy nhựa sống, và thép không gỉ nổi bật với độ bền cao. Ngoài ra, màu sắc, chữ viết và hướng treo của Hyousatsu cũng ảnh hưởng đến vận may của gia đình. Bảng tên gỗ sẽ là lựa chọn hoàn hảo cho những ngôi nhà truyền thống. Hầu hết Hyousatsu thường đặt cao hơn một chút so với tầm mắt để hợp phong thủy và chữ viết màu đen với nét rõ ràng để thu hút được nhiều tài lộc nhất.

Hyousatsu còn gắn liền với hai quan niệm mê tín khác. Trong cuốn “Phong tục kỳ lạ của Nhật Bản” (日本のヘンな風習), người Nhật cũng có tục treo mặt nạ khỉ bên cạnh Hyousatsu để cầu nguyện vượt qua kỳ thi thành công, giống như việc khỉ chẳng bao giờ rơi khỏi cây. Cũng bởi vì thế mà trộm Hyousatsu là một trong những cách để cầu nguyện đậu kỳ thi. Theo đó, người Nhật cho rằng nếu lấy trộm lấy 4 bảng tên từ 4 ngôi nhà khác nhau thì sẽ làm chủ được kỳ thi, xuất phát từ cách chơi chữ “4軒盗る – Shiken toru” (lấy trộm của 4 nhà), giống cách đọc với “試験通る- Shiken tooru – Vượt qua kỳ thi”. Sau khi đã đỗ kỳ thi, sĩ tử sẽ quay trở lại những ngôi nhà mà mình lấy Hyousatsu để đặt thư và món quà cảm tạ ở trước Genkan.

Không thể phủ nhận những lợi ích mà Hyousatsu mang lại như giúp việc nhận thư từ thuận tiện, không xảy ra sự cố nhầm lẫn, tạo sự tin cậy với hàng xóm và nhất là mọi người sẽ nhớ đến để hỗ trợ kịp thời nếu thiên tai xảy ra.

Trong những năm gần đây, chủ nghĩa cá nhân phương Tây đã du nhập vào Nhật Bản, nên một số người Nhật ngần ngại việc đặt bảng tên trước cửa, và nói rằng tên gia đình cũng là thông tin cá nhân. Trên thực tế, có những trường hợp bị dính líu đến tội phạm vì tên của người đó được biết đến, và ngày càng nhiều trường tiểu học thu thập thẻ học sinh ở lối vào của lớp học và đảm bảo rằng học sinh không mang bất cứ thứ gì có tên ra bên ngoài trường.

Ngay cả trong vụ giam cầm nữ sinh trung học cơ sở vào tháng 3/2016, khi một nữ sinh trung học cơ sở ở thành phố Asaka, tỉnh Saitama, được tìm thấy sau khoảng 2 năm mất tích, báo chí đã đưa tin rằng: “Chắc vì tên tôi phạm biết tên đầy đủ nên nạn nhân đã không chút do dự khi bước lên xe hắn”. Trong những gia đình có con nhỏ, đây sẽ là một vấn đề nhạy cảm. Ngoài ra, đã có những vụ gây chú ý cho dư luận như bị kẻ gian đánh dấu lên bảng tên là nhà đễ bị dụ bán hàng, nhà dễ trộm do thường xuyên vắng nhà.

Để phòng ngừa rủi ro, nhiều người Nhật đã chọn cách viết chữ Latinh lên bảng tên thay vì chữ Kanji để che giấu đi họ tên của mình. Sau cùng, quyết định có đặt Hyousatsu trước cổng nhà hoàn toàn không phải điều bắt buộc ở Nhật mà tùy vào từng gia đình.

Văn hoá Nhật Bản quả thật có rất nhiều điều thú vị. Nếu du khách có hứng thú khám phá về vùng đất tuyệt vời này, hãy Book Tour Nhật Bản của chúng tôi nhé! Chắc chắn rằng, hành trình vi vu “xứ Phù Tang” sẽ để lại trong lòng du khách những ấn tượng khó quên!