Obon hay còn được gọi là Bon (“Ngày của người chết”) là một phong tục truyền thống của người Nhật theo Phật giáo được diễn ra vào tháng 8 Dương lịch hàng năm. “Obon” là dạng viết tắt của “Ullambana”, có nguồn gốc từ tiếng Sanskrit, có nghĩa là “treo ngược lên” và dùng để chỉ một sự giải thoát to lớn. 

Lễ hội Obon kéo dài trong 3 đến 4 ngày (khoảng từ ngày 13 đến 15/8 Dương lịch), tuy nhiên ngày bắt đầu lại có sự khác biệt giữa các vùng miền của Nhật Bản: Shichigatsu Bon (Bon tháng Bảy), tổ chức vào ngày 15/7 Dương lịch, ở các vùng như Tokyo, Yokohama và Tohoku; Kyu Bon (Bon cũ) tổ chức ngày 15/7 Am lịch ở các vùng phía Bắc Kanto, Chugoku, Shikoku và các đảo ở phía Tây Nam; Hatchigatsu Bon (Bon tháng Tám) được tổ chức vào ngày 15/8 Dương lịch, là ngày phổ biến nhất và là ngày hội Obon lớn nhất được tổ chức tại cố đô Kyoto.

Tại Nhật Bản, Lễ Obon còn được biết đến dưới một cái tên khác “Lễ hội của những con thuyền”. Nó đã được tổ chức ở Nhật Bản hơn 500 năm, và thường gắn liền với một điệu múa dân gian “Bon-Odori”. Tương truyền vũ điệu này bắt nguồn từ câu chuyện của Phật tử Mokuren. Vì quá tưởng nhớ đến người mẹ qua cố, ông đã dùng phép thần thông để tìm mẹ khắp trên trời dưới đất, và cuối cùng ông đã nhìn thấy cảnh bà đang phải chịu đói khổ dưới địa ngục do những nghiệp ác, điều ích kỉ mà bà đã làm. Thương mẹ, ông đến bên Phật Tổ cầu xin, Phật đã hướng dẫn ông dâng cúng lễ vật lên chư tăng, những vị tăng nhân vừa hoàn tất 3 tháng an cư kiếp hạ giới vào ngày 15/7. Mokuren đã làm theo và nhờ đó mẹ ông đã được giải thoát. Do quá cảm kích, ông đã nhảy múa một cách vui mừng. Điệu múa Bon-Odori bắt nguồn từ đó và người Nhật cũng đã lấy ngày này để thể hiện sự hiếu thảo của mình đến các đấng sinh thành. 

Lễ hội Obon được tổ chức để tưởng nhớ những người thân đã qua đời. Trải qua thời gian dài, phong tục này đã phát triển thành lễ đoàn tụ gia đình, là thời điểm mọi người trở về quê cha đất tổ thăm viếng, dọn dẹp phần mộ của tổ tiên. 

Trong lễ Obon, người Nhật có tục cúng lễ rất lớn và thắp đèn trên ban thờ, đốt nhang, dâng hoa và cúng dường cho người đã khuất. Đồ cúng thờ của họ là những chiếc bánh như bánh khảo, làm từ bột gạo màu xanh, đỏ, vàng… trông rất hấp dẫn và thường có hình hoa sen (tiếng Nhật gọi là Hasu Okashi) cùng với những giỏ hoa quả gồm nhiều loại được trình bày rất đẹp mắt trên bàn thờ gọi là Obon-dana (hoặc Tama-dana). Đồ cúng được thay đổi mỗi ngày, ngày 13 là Mukaedango (Bánh đón linh hồn); ngày 14 là Ohagi (Một loại bánh bột gạo); ngày 15 là Soumen (Bún làm bằng bột mì) và ngày 16 là Okuridango (Bánh tiễn linh hồn). Tuỳ theo từng vùng mà người ta sẽ chuẩn bị “Shoryouma” làm từ dưa chuột hoặc cà tím tạo thành hình ngựa hoặc bò với ý nghĩa là vật cưỡi đưa đón linh hồn con người từ thế giới này đến thế giới khác. Ngựa làm từ dưa chuột mang ý nghĩa đi đón nhanh, bò làm từ cà tím mang ý nghĩa trở về thong thả.

Lễ hội Obon được tổ chức với 2 lễ chính là lễ Mukaebo (Đón các linh hồn) và lễ Okuribon (Tiễn các linh hồn). Vào chiều tối của ngày lễ Mukaebo, người ta đặt những cây đèn thắp sáng trước bàn thờ và đốt những cuống gai đã tước trước vỏ ở vườn và cổng. Đây được gọi là “Lửa đón” để giúp các linh hồn thấy đường trở về nhà. Ngày 14-15: Khoảng thời gian các linh hồn ở lại nhà. Lúc này người ta đặt đồ thờ cúng lên bàn thờ để cúng cho các linh hồn. Đây cũng là thời điểm bắt đầu các sự kiện ngoài đường phố. Ngày cuối cùng là Lễ tiễn các linh hồn. Lúc này người ta lại đốt lửa “Lửa tiễn đi” tại đúng vị trí đốt “Lửa đón” để thắp sáng đường tiễn các linh hồn về với thế giới bên kia.

Trong Lễ hội Obon còn có rất nhiều hoạt động tín ngưỡng được diễn ra. Quan trọng nhất trong đó chính là sự kiện dâng lửa để soi đường cho linh hồn của những người đã khuất trở về trời bằng 5 đám lửa lần lượt được đốt lên ở 5 ngọn núi xung quanh Kyoto trong khoảng 1 giờ đồng hồ. Những đám lửa lớn được sắp xếp theo hình dạng của các chữ Hán. Bắt đầu là chữ “Đại” (Daimonji), rồi đến “Diệu” (Myo), “Pháp” (Ho) và “Thuyền” (Funagata), chữ “Đại” nhỏ ở đỉnh núi nhỏ hơn gọi là Hidari-Daimonji, gần với chùa Vàng. Mặc dù có nhiều nguồn gốc khác nhau về Lễ dâng lửa, nhưng đa số đều cho rằng phong tục này bắt đầu vào thời Muromachi (1336-1573).

Lễ dâng lửa Obon được tổ chức vào 20h00 ngày 16/8, lúc này hàng ngàn người sẽ đổ về Kyoto, và tập trung đông nhất ở khu vực xung quanh trường Đại học Kyoto để xem những ngọn lửa được thắp sáng. Vị trí quan sát rõ nhất chính là đỉnh núi Yoshida và Funaoka. Và sau khi đám lửa đã cháy hết, các điệu múa của Lễ hội Bon sẽ được tổ chức tại chùa Yusen-ji dưới chân các ngọn núi. Các điệu múa này là Daimoku và Sashi, thường được bắt đầu từ 21h00 và kết thúc sau khoảng 1 giờ đồng hồ.

Lễ hội kết thúc với nghi thức Toro Nagashi (thả thuyền giấy). Các con thuyền được xếp bằng giấy rồi thả theo các con sông như là biểu tượng để tiễn đưa linh hồn những người quá cố trở về thế giới của họ.

Trong lễ hội Obon, người ta thường mặc trang phục truyền thống Yukata, một loại Kimono với chất liệu vải mỏng và mát. Các cuộc đi chơi ngoài trời hay các trò chơi dân gian diễn ra sôi nổi. Dưa hấu là một trong những loại quả được sử dụng nhiều nhất trong lễ hội. Lễ hội thường kết thúc với những đợt biểu diễn pháo bông vô cùng đẹp mắt.

Với ý nghĩa về lòng hiếu thảo và có nguồn gốc lịch sử lâu đời, Lễ hội Obon là một trong những lễ hội lớn được người Nhật rất coi trọng. Nếu như du khách có dịp du lịch Nhật Bản vào tháng 8, hãy tham dự lễ Obon để hiểu biết thêm về một đất nước đầy những tinh hoa truyền thống, những nét đẹp trong văn hóa của người dân “xứ sở hoa anh đào” nhé! Đây chắc chắn sẽ là một trải nghiệm đầy lý thú mà du khách khó lòng quên được.